چکیده
طرح حاضر با هدف طراحی، ارزیابی و اجرای دور? آموزش پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر برای دانش آموزان مقطع متوسطه انجام یافته است. جهت طراحی دوره، نظریات سوء مصرف، پیشگیری و منابع مرتبط مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به موارد مشترک و متفاوت نظریات و دوره های پیشین و اعمال نظر متخصصین، دور? مذکور طراحی و تدوین شد و مورد تأیید 5 نفر از روان شناسان قرار گرفت. نگرش سنج دانش آموزان به مواد مخدر، پس از بررسی مبانی نظری مرتبط و ابزارهای پیشین به صورت مقدماتی طراحی گردید. روایی محتوایی آزمون با استفاده ازضریب توافق داوران (28 نفر از اساتید روان شناسی و مشاوره و عموماً با تجرب? کار بالینی با معتادان) مورد تأیید قرار گرفت. پایایی آزمون مذکور، با اجرای مقدماتی (Pilot) بر روی 30 نفر از دانش آموزان مقطع متوسطه در سال سوم دبیرستان، با استفاده ازآلفای کرنباخ محاسبه شده و ضریب بدست آمده 733/0 می باشد. جهت اجرای دوره، 2 گروه از دانش آموزان مقطع دبیرستان در پای? سوم انتخاب شدند. با استفاده از طرح نیمه آزمایشی پیش آزمون، پس آزمون با گروه گواه پس از اجرای پیش آزمون بر روی گروه ها (نگرش سنج محقق ساخته)، دور? آموزشی طی 4 جلسه برای گروه آزمایشی برگزار گردید. در نهایت، داده ها با استفاده از نرم افزار آماری Spss . 12 و با استفاده از آزمون های t مستقل وتحلیل کوواریانس مورد بررسی قرار گرفت. تفاوت معنی دار در نگرش به سوء مصرف مواد مخدر در گروه آزمایشی گواه از اثر بخشی دوره در ایجاد نگرش منفی به سوء مصرف مواد مخدر داشته است و از این رو دور? مذکور می تواند در سطح وسیع تر برای پیشگیری اولیه کاربرد داشته باشد.
عنوان صفحه
فهرست مطالب
چکیده ……………………………………………………………………………………………………….. 1
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 2
فصل اول: طرح کلی تحقیق
بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………….. 5
ضرورت …………………………………………………………………………………………………… 11
اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………….. 12
سؤالات و فرضیات ……………………………………………………………………………………… 12
تعاریف نظری اصطلاحات……………………………………………………………………………… 13
تعاریف عملیاتی اصطلاحات…………………………………………………………………………… 18
فصل دوم: مبانی نظری و پیشین? پژوهش ها
پیشگیری از مصرف مواد مخدر ……………………………………………………………………….. 20
رویکرد ها و نظریه های پیشگیری ……………………………………………………………………. 24
نگرش مثبت به مواد مخدر ……………………………………………………………………………… 36
نظریات سوء مصرف مواد مخدر ……………………………………………………………………… 50
رویکرد مهارت های زندگی …………………………………………………………………………… 53
رویکرد مهارت های زندگی …………………………………………………………………………… 66
برنامه های آموزش پیشگری در مدارس جهان ……………………………………………………… 79
انگلستان ……………………………………………………………………………………………………. 80
آمریکا ……………………………………………………………………………………………………… 85
کویت ……………………………………………………………………………………………………… 93
ایران ………………………………………………………………………………………………………… 95
دور? پیشنهادی آموزش فرد- مدار پیشگری از سوء مصرف مواد مخدر ……………………… 125
فصل سوم: روش شناسی
روش تحقیق……………………………………………………………………………………………… 134
جامع? آماری ……………………………………………………………………………………………. 135
شیو? انجام طرح…………………………………………………………………………………………. 135
ابزار اندازه گیری ………………………………………………………………………………………. 136
شیو? تجزیه و تحلیل اطلاعات ………………………………………………………………………. 138
فصل جهارم: نتایج
نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل اطلاعات ……………………………………………………. 141
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………. 146
محدودیت ها ……………………………………………………………………………………………. 159
پیشنهاد ها ……………………………………………………………………………………………….. 160
منابع ……………………………………………………………………………………………………… 167
فهرست جداول
فصل اول
جدول 1- 1: ملاک های DSM- IV برای مسمومیت با مواد…………………………………….. 15
جدول 1- 2: ملاک های DSM- IV برای ترک مواد…………………………………………….. 16
جدول 1- 3: ملاک های تشخیص DSM- IV برای وابستگی به مواد………………………….. 16
جدول 1- 4: ملاک های تشخیص DSM- IV برای سوء مصرف مواد………………………… 17
فصل دوم
جدول 2- 1: خلاصه ای از برنامه های آموزشی مدارس …………………………………………. 35
جدول 2- 2: دسته بندی نظریات با توجه به خود، دیگران، جامعه و طبیعت ………………….. 46
جدول 2- 3: نقط? تمرکز رشته ای نظریه ها…………………………………………………………. 47
جدول 2- 4:حدود نظریات با توجه به خلاص? عنوان، متغیرهای کلیدی، ماد? موردتأکید و ویژگی های جمعیت شناختی…………………………………………………………………………………………………….. 48
جدول 2- 5: عوامل خطر در سوء مصرف مواد……………………………………………………… 69
جدول 2- 6: عوامل محافظت کننده و عوامل خطر برای شروع مصرف داروهای غیر مجاز در بین نوجوانان 70
جدول 2- 7: رئوس محتوای برنام? پیشگیری از اعتیاد در کتاب تغذیه و بهداشت……………. 85
جدول 2- 8: در زمین? آموزش پیشگیری از اعتیاد…………………………………………………… 88
جدول 2- 9: معرفی دارو و هشدارهای آن ………………………………………………………….. 89
جدول 2- 10: روش های تدریس درزمین? آموزش پیشگیری ازاعتیاددرکشورهای موردمطالعه. 124
جدول 2- 11: تقسیم بندی ابعاد عوامل غیر قابل کنترل (فردی و اجتماعی)………………….. 126
جدول 2- 12: تقسیم بندی ابعاد عوامل قابل کنترل (فردی و اجتماعی)………………………. 126
جدول 2- 13: عوامل غیر قابل کنترل (فردی و اجتماعی) ………………………………………. 127
جدول 2- 14: عوامل قابل کنترل (فردی و اجتماعی) ……………………………………………. 128
جدول 2- 15: عوامل قابل کنترل (فردی و اجتماعی) در مجموع نظریات پیشین……………. 129
جدول2- 16: تقسیم بندی ابعاد وسطوح مداخلات در پیشگیری از سوءمصرف مواد مخدر. 129
جدول2- 17: دور? آموزشی فرد- مدار پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر (با تأکید بر عوامل قابل کنترل اجتماعی) 130
جدول2- 18: دور? آموزشی فرد- مدار پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر (با تأکید بر عوامل قابل کنترل فردی و اجتماعی)…………………………………………………………………………………………………. 131
جدول2- 19: امتیاز دور? آموزش فرد- مدار پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر مبتنی بر عوامل قابل کنترل فردی و اجتماعی …………………………………………………………………………………………………. 132
فصل سوم
جدول 3- 1: دیاگرام طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل غیرتصافی……………. 134
جدول 3- 2: نمونه سؤالات آزمون …………………………………………………………………. 136
جدول 3- 3: خلاص? محاسب? t تک متغیری برای بررسی روایی ابزار………………………… 137
فصل چهارم
جداول 4- 1: خلاص? اطلاعات توصیفی بدست آمده از تحلیل داده ها …………………….. 141
جدول 4- 2: آماره های پیش آزمون و پس آزمون گروه های گواه و آزمایش…………….. 142
جدول 4- 3: آزمون برای واریانس ها ……………………………………………………………… 142
جدول 4- 4: آزمون برای میانگین ها………………………………………………………………… 142
جدول 4- 5: آزمونt مستقل برای مقایس? اختلاف میانگین های پیش آزمون و پس آزمون گروه های گواه آزمایشی…………………………………………………………………………………………………………….. 143
جدول 4- 6: خلاص? نتایج تحلیل کوواریانس ……………………………………………………. 144
فهرست شکل ها
شکل 2- 1: الگوی کلی شروع مصرف ……………………………………………………………… 71
شکل 2- 2: رابط? عوامل مؤثر در سوء مصرف مواد مخدر ………………………………………. 81
شکل 2- 3: مثالی از رسم نقش? پنداره ها برای الکل …………………………………………….. 113
شکل 2- 4: مثالی از رسم نقش? مفهوم ها برای سیگاز گشیدن …………………………………. 114
فهرست پیوست ها
پیوست الف. نگرش سنج سوء مصرف مواد مخدر ………………………………………………. 161
پیوست ب. دور? آموزشی فرد – مدار پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر به تفکیک جلسات آموزشی 163
منابع:
- آذری نواز، خیراله و آزاد حسین، (بهار 1383). بررسی آموزش نقش فیلم مستند و کاریکاتور با محتوای ضد اعتیاد در نگرش دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانی منطق? 7 تهران، نسبت به اعتیاد و مقایس? آنها، محل نشر: تهران ، فصلنام? اعتیاد پژوهی (علمی – پژوهشی)، سال دوم، شمار? 6?
- اباد نیسکی هوارد، ترجم? محمد علی زکریایی و همکاران، (1384). مواد مخدر، نگاهی اجمالی (فصل دهم، پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر)، محل نشر: تهران، انتشارات جامعه و فرهنگ ریاست جمهوری ستاد مبارزه با مواد مخدر، صفحات 291 الی 308 .
- باقری منصور و بهرامی احسان هادی، (تابستان 1382). نقش آموزش مهارت های زندگی، بر دانش و نگرش نسبت به مواد مخدر و عزت نفس دانش آموزان، محل نشر: تهران، فصلنام? اعتیاد پژوهی (علمی – پژوهشی)، سال اول، شمار? 2?
- جمالی اختر و قربانی مجید، (پاییز 1383). بررسیزمینه های آموزش پیشگیری از اعتیاد ودر مدارس کل کشور،محل نشر: تهران، فصلنام? اعتیاد پژوهی (علمی – پژوهشی)، سال دوم، شمار? 8 .
- دلاور علی، (1383). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، محل نشر: تهران، (چاپ سوم از ویرایش جدید) انتشارات رشد.
- دلاور علی، علیزاده ابراهیم و رضایی علی محمد، (1384). ساخت و استاندارد سازی آموزش نگرش سنج به مواد مخدر و تعیین رابط? میان مؤلفه های فردی و خانوادگی با آن برای دانش آموزان مقطع متوسط? شهر تهران، محل نشر: تهران، فصلنام? تعلیم و تربیت، شمار? 79?
- دفتر پیشگیری، (1384). مدرس? مروج سلامت (راهنمای دبیران رابط)، محل نشر: تهران، معاونت تربیت بدنی و تندرستی وزارت آموزش و پرورش.
