مقدمه

از نظر اسلام ، انسان ، برترین موجود عالم است که خداوند از روح خود در او دمیده و فرشتگان را امر کرد تا بر او سجده کنند و او را به عنوان خلیفه‌ی خود در زمین برگزید اگر چنانچه آدمی حرمت خود را حفظ کند و حرکت تکاملی را به درستی طی کند به جایی می‌رسد که از ملائک هم بالاتر می‌رود و به موقعیتی می‌رسد که در خیال نمی‌گنجد .

« رسدآدمی به جایی که به جز خدا نبیند                      بنگر که تا چه حد است مقام آدمیت »

انسان با چنین موقعیت و جایگاه ممتازی هم سلامت و تمامیت جسمانی و اموال و متعلقات او مورد تأکید است و باید از هر گونه تعرض مصون بماند و هم حفظ حرمت و شخصیت او از جنبه‌های گوناگون در اسلام مورد احترام بوده و بر صیانت آن تاکید شده است ، و بر خسارت‌های وارده بر آن عنایت بیشتری دارد . زیرا پیامبر عظیم الشأن اسلام هدف از بعثت خود را کامل نمودن فضایل اخلاقی عنوان می‌کند که یکی از وجوه فضایل اخلاقی رعایت حقوق معنوی افراد است .

فهرست مطالب

عنوان                                                                                           صفحه

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………… 1

بخش اول : کلیات ………………………………………………………………………………………… 5

فصل اول : مفهوم و مبانی تئوریک خسارت معنوی ……………………………………………. 6

مبحث اول : معانی و ملاک‌ها و ریشه‌های تاریخی مفهوم خسارت معنوی ………………….. 7

1-1-1-            معنی لغوی خسارت ……………………………………………………………………… 7

1-1-2-         معنی اصطلاحی خسارت ……………………………………………………………….. 9

1-1-3-         انواع تقسیمات خسارت و معیار آن ………………………………………………… 11

الف – خسارت ناشی از نقض قرارداد ………………………………………………….. 12

ب- خسارت ناشی از تقصیر غیر قراردادی یا عمل نامشروع ………………………. 13

ج- خسارت ناشی ازارتکاب جرم…………………………………………………………. 13

1-1-4-         ملاک تشخیص خسارت مادی از معنوی ………………………………………….. 16

1-1-5-         تعریف خسارت معنوی ……………………………………………………………….. 18

1-1-6-         تقسیمات خسارت معنوی …………………………………………………………….. 22

1-1-7-         پیشینه‌ تاریخی مفهوم خسارت معنوی در اسلام و قوانین کهن ………………. 24

1-1-8-         پیشینه تاریخی خسارت معنوی در حقوق ایران ………………………………….. 26

1-1-9-         نگاهی تاریخی به خسارت معنوی در فرانسه …………………………………….. 26

مبحث دوم : ارکان مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی و شرایط مطالبه آن …….. 27

1-2-1- وجود ضرر …………………………………………………………………………………… 27

1-2-2- ارتکاب فعل زیانبار نامشروع …………………………………………………………….. 29

1-2-3- رابطه سببیت بین فعل زیانبار نامشروع و خسارت موجود …………………………. 31

1-2-4- دفاع مشروع ………………………………………………………………………………….. 31

1-2-5- اجرای حکم قانون یا مقام صلاحیت‌دار ………………………………………………… 32

1-2-6- اجبار …………………………………………………………………………………………… 33

1-2-7- اضطرار ………………………………………………………………………………………… 34

1-2-8- اجرای حق ……………………………………………………………………………………. 34

1-2-9- شرایط ضرر قابل جبران در خسارت معنوی ………………………………………….. 35

الف –خسارت باید قطعی و مسلم باشد……………………………………………………………. 35

ب- خسارت باید مستقیم باشد ………………………………………………………………………. 37

ج – خسارت باید جبران نشده باشد ……………………………………………………………….. 39

د- خسارت باید قابل پیش‌بینی باشد ……………………………………………………………….. 41

مبحث سوم : مبانی مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی …………………………………… 42

1-3-1- نظریه تقصیر ………………………………………………………………………………….. 42

1-3-2- ایرادها به نظریه‌ی تقصیر …………………………………………………………………… 45

1-3-3- نظریه خطر ……………………………………………………………………………………. 45

1-3-4- ایرادها به نظریه خطر ……………………………………………………………………….. 46

1-3-5- نظریه تضمین حق …………………………………………………………………………… 47

1-3-6- نظریه مختلط 48

1-3-7- مبانی مسئولیت مدنی ناشی از ایراد خسارت معنوی درحقوق موضوعه
ایران و فرانسه 49

1-3-8- فقه و حقوق اسلامی و نظریه تقصیر و نظریه خطر 49

فصل دوم : مسئولیت ناشی از خسارت معنوی در حقوق اسلام و اندیشه‌های دکترین‌های
حقوقی فرانسه 51

مبحث اول : خسارت معنوی در حقوق اسلام 52

2-1-1- مستندات و مدارک قاعده لاضرر 52

2-1-2- انطباق عنوان ضرر با خسارت معنوی 56

2-1-3- انطباق عنوان ضرار با خسارت معنوی 57

2-1-4- شمول لفظی قاعده لاضرر بر اثبات جواز مطالبه‌ی خسارت معنوی58

2-1-5- قاعده نفی عسر و حرج و جبران خسارت معنوی 65

2-1-6- انطباق عنوان حرج بر خسارت معنوی 66

2-1-7- قاعده اتلاف و تسبیب 69

2-1-8- وجوه افتراق و اشتراک ، اتلاف و مباشرت و تسبیب 70

2-1-9- قاعده غرور 72

2-1-10- بنای عقلا و جبران خسارت معنوی 74

مبحث دوم : مفهوم و ماهیت دیه و جبران خسارت معنوی 76

2-2-2- پیشینه‌ی تاریخی دیه 77

2-2-3- ماهیت دیه و جبران خسارت معنوی 79

2-2-4- مطالبه‌ی خسارت‌های معنوی زاید بر دیه 81

مبحث سوم : تعزیر و جبران خسارت معنوی 83

2-3-1- معنای تعزیر در لغت و اصطلاح فقه 84

2-3-2- مفهوم و ماهیت تعزیر و جبران خسارت معنوی 85

2-3-3- تعزیر مالی کیفر خصوصی یا جبران خسارت معنوی 87

2-3-4- تعزیر مالی دردهای جسمانی ناشی از جنایت بر جسم ، لطمه به عرض و
خسارت ناشی از سب 88

مبحث چهارم : قصاص ، حد قذف و امکان جبران مالی خسارت معنوی 90

2-4-1- معنای قصاص در لغت و اصطلاح فقه 90

2-4-2- مفهوم و ماهیت قصاص و امکان جبران مالی خسارت معنوی 91

2-4-3- معنای قذف در لغت و اصطلاح فقه 92

2-4-4- ماهیت حد قذف و احکام قذف 93

2-4-5- امکان تبدیل حد قذف به جبران مالی خسارت معنوی 94

2-4-6- ایلاء و خسارت معنوی 95

مبحث پنجم : دیدگاه فقهای اسلام در جبران مالی خسارت معنوی 96

2-5-1- نظریه‌ی عدم جواز جبران مالی خسارت معنوی 96

2-5-2- نظریه مالی 97

2-5-3- نظریه امکان جبران خسارت مالی 97

مبحث ششم : خسارت معنوی دراندیشه‌های حقوق فرانسه99

2-6-1- اصول نظریه‌ی امکان جبران مالی خسارت معنوی 99

2-6-2- اصول نظریه‌ی امکان جبران خسارت معنوی 105

بخش دوم : جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه ایران و فرانسه و مصادیق و روش‌های جبران آن     110

 فصل سوم : مطالعه‌ی تطبیقی و مصادیق خاص خسارت معنوی 111

مبحث اول : جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه 112

 3-1-1- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون اساسی 112

3-1-2- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در مسئولیت مدنی 119

3-1-3- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در حقوق مدنی 125

3-1-4- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون آیین دادرسی کیفری 129

3-1-5- خسارت معنوی در آئین دادرسی مدنی 132

3-1-6- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در حقوق اداری 132

3-1-7- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون مجازات اسلامی 136

3-1-8- موضع قوانین مطبوعات نسبت به ایراد خسارت معنوی 146

مبحث دوم : مصادیق خاص خسارت معنوی در مطبوعات 149

3-2-1- توهین به اشخاص و افترا به وسیله مطبوعات 149

3-2-2- توهین به مقدسات در مطبوعات 153

3-2-3- توهین به مقامات رسمی در مطبوعات 155

3-2-4- خسارت معنوی در رسانه‌ها 156

3-2-5- سوء استفاده از عنوان صاحب پروانه و نام و علامت روزنامه دیگر 156

مبحث سوم : مصادیقی از افعال زیانبار خسارت معنوی 158

3-3-1- تجاوز به حق معنوی پدید آورنده 158

3-3-2- تجاوز به حق مخترع 164

3-3-3- سوء‌استفاده از اسم تجارتی 167

3-3-4- سوء استفاده از طرح و مدل‌های صنعتی 169

3-3-5- رقابت نامشروع یا رقابت مکارانه 170

3-3-6- خسارت تأخیر تأدیه 171

3-3-7- بازداشت قانونی 174

3-3-8- لطمه به عواطف و احساسات 178

3-3-9- غصب نام خانوادگی 181

3-3- 10- سلب آزادی 183

3-3-11- به هم زدن وصلت 186

 مبحث چهارم: ایراد خسارت معنوی به جمع نامحصور 189

3-4-1- ایراد خسارت معنوی به سندیکاها 191

3-4-2-ایراد خسارت معنوی به انجمن‌ها 192

مبحث پنجم : کودکان و خسارت معنوی 194

3-5-1- مسئولیت کودکان در فقه و حقوق اسلامی 195

3-5-2- جبران ضرر و خسارت به عهده ی کیست 197

الف ) تقصیر سرپرست 198

ب) عدم تقصیر سرپرست 199

 فصل چهارم : روش‌های جبران خسارت معنوی و افراد مستحق مطالبه‌ی آن 203

مبحث اول : راههای جبران انواع خسارت معنوی 204

4-1-1- نگاه کلی به روش‌های جبران خسارت معنوی 204

4-1-2- انواع جبران خسارت معنوی 206

4-1-3- اعاده وضعیت سابق یا روش عینی 207

4-1-4- پرداخت غرامت یا جبران خسارت معنوی از راه دادن معادل 210

4-1-5- جبران خسارت به روش نمادین و اسمی 217

4-1-6- پرداخت غرامت کیفری و تنبیهی 218

مبحث دوم :نحوه‌ی ارزیابی و تعیین میزان انواع خسارت معنوی 219

4-2-1- نحوه‌ی ارزیابی خسارت معنوی و تفاوت تألم پذیری افراد 219

4-2-2- روش تعیین مبلغ جبران خسارت 221

4-2-3- ملاک زمان ارزیابی 222

4-2-4- ملاک ارزیابی خسارت در فرض تعدد اسباب 224

4-2-5- ارزیابی و تقویم خسارت معنوی ناشی از آسیب‌های جسمی 227

4-2-6- روش‌های جبران خسارت معنوی در لطمه‌های روحی 231

مبحث سوم : مطالبه‌ی خسارت معنوی 235

4-3-1- افراد مستحق مطالبه‌ی خسارت معنوی 235

4-3-2- مطالبه خسارت معنوی وارده به متوفی از ناحیه‌ی وراث وبازماندگان زیان دیده 241

4-3-3- مطالبه‌ی خسارت معنوی وارده قبل ازفوت متوفی 241

4-3-4- نظریه‌ی عدم امکان انتقال حق مطالبه‌ی خسارت معنوی به ورثه 242

4-3-5- نظریه‌ی انتقال حق مطالبه‌ی ورثه درصورت مطالبه زیان دیده قبل از فوت 243

4-3-6- نظریه‌ی امکان انتقال حق مطالبه به ورثه 244

4-3-7- دعوای مطالبه‌ی خسارت معنوی ناشی از فوت مجنی علیه ازناحیه وراث 246

4-3-8- مطالبه‌ی خسارت معنوی ناشی از جرح منجر به فوت مجنی علیه ازناحیه وراث به عنوان قائم مقام او         247

4-3-9- قوانین و رویه‌های قضایی در زمینه‌ی مطالبه جبران خسارت شخصی 249

مبحث چهارم : اسباب رفع یا کاهش مسئولیت مدنی در خسارت معنوی 251

4-4-1- اسباب معافیت 252

4-4-2- قوه قاهره یا حوادث پیش‌بینی نشده 254

4-4-3- تقصیر زیان دیده 255

4-4-4- رضایت زیان دیده 257

نتیجه‌گیری و پیشنهاد 260

5-1- نتیجه‌گیری 261

5-2- پیشنهادات 264

1- فهرست منابع 266

الف – کتب فارسی 266

ب – پایان نامه‌های فارسی 269

ج – قوانین 270

د – نشریات فارسی 270

2 – کتب عربی 271

3 – منابع لاتین 276

الف – کتب فرانسه 276

چکیده انگلیسی

فهرست منابع :

قرآن کریم

نهج البلاغه

1- فارسی

الف )‌ کتب :

1. آخوندی، محمود،آئین دادرسی  کیفری، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، 1368?
2. آشوری،‌محمد ، آیین دادرسی کیفری ، تهران ،‌سمت ، چاپ دوم 1376 .
3. آشوری ،‌محمد ، عدالت کیفری ( مجموعه مقالات ) تهران ، کتابخانه گنج دانش ، چاپ اول ، 1376 .
4. آیتی ، حمید،‌حقوق آفرینشهای فکری، نشرحقوقدان ، 1375?
5. ابوالحمد ،‌عبدالحمید ،‌تحولات حقوق خصوصی زیر نظر ناصر کاتوزیان ، مقاله‌ی مسئولیت مدنی دولت، ‌تهران ، دانشگاه تهران ، 1349?
6. ابوالحمد ، عبدالحمید ،‌حقوق اداری ایران ، تهران ، نشر توس ، 1379 .
7. امامی ، حسن ،‌حقوق مدنی ،‌تهران ، کتابفروشی اسلامیه ، چاپ سوم ، 1366?

- منابع لاتین :

158- Andre Lucaset Pierre catala – Code civil – Edition litec – 1988

159- Buris stark – Droit civil- Librairies Techiniques – paris- 1972.

1606- Demogue . R, Traite des obligations,1924.

161- Ganot (Jean) , La’reperation du Pre’judice moral the’se Renne , 1924.

162- Givord la re partion du prejudice moral these Grenoble , 1938 .

163- G- Vinney et Patrice jourdain – Traite’ de droit civil – Les condition de la responsabilite L.G.D.J. Paris- 1988.

164- Hauser, jean et Huet danie’l – - teaite de droit civil, la famille .L.G.D.J – Paris – 1988.

دانلود فایل