چکیده

به منظور بیان و توصیف مفاهیم و حفظ و غنای زبان می توان با استفاده از فرایند وندافزایی اقدام به واژه سازی و واژه پردازی کرد. این پژوهش بر آن است تا انواع وندها و ستاکهای سادة فعلی را که طی وندافزایی در گونه های مختلف زبان فارسی معیار از آنها استفاده می شود، تعیین نماید. علاوه بر آن ویژگیهای انواع مختلف وندافزایی به همراه تغییرات حاصل از این فرایند درهر یک از بخشهای نظام زبان بررسی خواهد شد. عواملی که مانع انواع وندافزایی می شوند، مطالعه خواهند شد و به تفاوت دو گونة نوشتاری و گفتاری زبان فارسی معیار که در نتیجة اعمال وندافزایی مشاهده می شوند، اشاره می شود. با توجه به نظریة حاکمیت و مرجع گزینی و طبق نتایج به دست آمده از بررسی داده های پیکره، در زبان فارسی معیار که دارای دو نوع وندافزایی آشکار و غیرآشکار است، از 49 پیشوند و پسوند تصریفی و اشتقاقی و 352 ستاک سادة فعلی طی وندافزایی تصریفی و اشتقاقی استفاده می شود. ستاکهای سادة فعلی، حاصل اتصال پسوند تصریفی زمان به ریشة انتزاعی فعل هستند. ریشة فعل، در هستة گروه فعلی و عناصر تصریفی فعل در هستة گروه تصریفی قرار دارند و وندهای اشتقاقی نیز دارای هیچ سطحی در سلسله مراتب ایکس تیره نیستند. در وندافزایی  به ستاک فعل گذر از وندافزایی غیر آشکار تصریفی الزامی است. هر یک از انواع وندافزایی شامل ویژگیهای آوایی، معنایی، ساختواژی و نحوی خاصی است و در نتیجة اعمال آن تغییراتی در بخشهای نظام زبان به وجود می آید. علاوه بر آن، گاه عواملی دستوری و غیردستوری مانع این فرایند می شوند. همچنین در نتیجة وندافزایی تغییراتی در گونه های مختلف زبان مشاهده می شود. نوع ستاک، نوع وندها، تعداد وند و بر چسب گونه ای (نوشتاری و گفتاری) وندها و ستاکها در وندافزایی حائز اهمیت است.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                       صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1-        پیش گفتار………………………………………………………………………………………………………….. 2

1-2-        تعریف موضوع………………………………………………………………………………………………… 3-2

1-3-        ضرورت و سابقة پژوهش……………………………………………………………………………….. 4-3

1-4-        هدفهای پژوهش…………………………………………………………………………………………………. 4

1-5-        پرسشهای اصلی پژوهش……………………………………………………………………………………. 4

1-6-         فرضیه ها………………………………………………………………………………………………………… 5-4

1-7-        روش انجام پژوهش……………………………………………………………………………………………. 5

1-8-        چارچوب نظری…………………………………………………………………………………………………… 5

1-8-1- نظریة حاکمیت و مرجع گزینی……………………………………………………. 9-6

1-8-1-1- نظریة ایکس تیره…………………………………………………………………. 10

1-8-1-1-1- برخی از مزایای نحو ایکس تیره………………………………… 10

1-8-1-1-2- قواعد نظریة ایکس تیره……………………………………… 12-10

1-8-2- گروه تصریفی…………………………………………………………………………….. 19-10

1-9-        تعریف اصطلاحات19

1-9-1- وند20

1-9-2- وند افزایی20

1-9-3- ستاک فعلی20

1-9-4- زبان فارسی معیار20

1-9-4-1- زبان فارسی نوشتاری معیار………………………………………………. 20

1-9-4-2- زبان فارسی گفتاری معیار………………………………………………… 21

1-10-    ساختار پژوهش22-21

فصل دوم: پیشینة پژوهش

2-1- پیش گفتار24

2-2- تاریخ مباحث ساختواژی در غرب25-24

2-2-1- ساختواژه در مکتب ساختگرایی………………………………………………………. 26-25

2-2-2-ساختواژه در مکتب زایشی………………………………………………………………… 27-26

2-2-2-1- ساختواژه در نظریة حاکمیت و مرجع گزینی……………………… 28-27

2-3- مطالعات زبانشناسان غیر ایرانی در زمینة ساختواژه28

2-3-1- چامسکی (197029-28

2-3-2-هله (197330-29

2-3-3-لیبر (198031-30

2-3-4-ویلیامز (198131

2-3-5-کیپارسکی (198231

2-3-6-سلکرک (198234-32

2-3-7-بائر (198335-34

2-3-8-متیوس (199136-35

2-3-9-کریستال (199236

2-3-10-کاتامبا (199337-36

2-3-11-کریستال (199737

2-4- مطالعات ایرانیان در زمینة ساختواژه37

2-4-1- پژوهشهای سنتی37

2-4-1-1- ابن سینا (قرن چهارم38-37

2-4-1-2- شمس قیس رازی (قرن هفتم38

2-4-1-3- میرزاحبیب اصفهانی (اوایل قرن چهاردهم38

2-4-1-4-  پنج استاد (136338

2-4-1-5- خانلری (136339

2-4-1-6- انوری و گیوی (136339

2-4-1-7- خلیلی (137139

2-4-1-8- نوبهار (137240-39

2-4-1-9- میرزایی (137240

2-4-1-10- مقربی (137240

2-4-1-11- شریعت (137541-40

2-4-2- پژوهشهای نوین41

2-4-2-1- پیرشفیعی (136141

2-4-2-2- فری (137042

2-4-2-3- صادقی (72-137042

2-4-2-4- کشانی (137143-42

2-4-2-5- سامعی (137544-43

2-4-2-6- اسحاقی (137544

2-4-2-7- طباطبایی (137645-44

2-4-2-8- هاجری (137745

2-4-2-9- مدرس خیابانی (137845

2-4-2-10- کمالی نفر (137846-45

2-4-2-11- قطره (137946

2-4-2-12- کلباسی (138047-46

2-4-2-13- شریف (138147

2-4-2-14- طباطبایی (138247

2-5- معایب دستورهای سنتی48

2-6- اشتقاق در زبان عربی48

2-7- اشتقاق در زبان فارسی از دیدگاه سنتی50-48

فصل سوم: فهرست افعال ساده و مشتقات

3-1- پیش گفتار52

3-2- واژه52………..

3-2-1-واژه از نظر آوایی53

3-2-2-واژه از نظر ساختواژی53

3-2-3- واژه از نظر معنایی53

3-3- انواع واژه از نظر ساخت درونی53

3-3-1- واژة بسیط53

3-3-2-واژة غیربسیط54

3-3-2-1-واژة مرکب54

3-3-2-2- واژة مشتق54

3-3-2-3- واژة مشتق – مرکب  / مرکب – مشتق54

3-4- تکواژ 55

3-5- گونة تکواژ55

3-6- تکواژ گونه 55

3-7- انواع تکواژ در زبان فارسی56

3-7-1- انواع تکواژ از لحاظ توزیع56

3-7-1-1-تکواژ آزاد57

3-7-1-2- تکواژ وابسته57

3-7-2-انواع تکواژ آزاد و وابسته از لحاظ معنایی57

3-7-2-1-تکواژ آزاد واژگانی (قاموسی57

3-7-2-2-تکواژ آزاد دستوری (نقشی57

… 133

4-5-1-1- /na-/ پیشوند تصریفی منفی ساز…………………………………………… 134

4-5-1-2- /be-/ پیشوند تصریفی وجه ساز…………………………………………….. 135

4-5-1-3- /mi-/ پیشوند تصریفی وجه ساز……………………………………………. 136

4-5-1-3-1- استفاده از افعال کمکی برای بیان وجه………………………… 137

4-5-1-4- /mi-/ پیشوند تصریفی نمود ساز…………………………………. 138-137

4-5-2- پسوندهای تصریفی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی
می پیوندند…………………………………………………………………………………………………………………… 138

4-5-2-1- /-e/ پسوند تصریفی نمود ساز…………………………………………………. 139

4-5-2-2-/-ân/ پسوند تصریفی سببی ساز…………………………………… 142-140

4-5-2-3-/-id/ پسوند تصریفی گذشته ساز………………………………….. 143-142

4-5-2-4-پسوندهای تصریفی مطابقت……………………………………………… 145-143

4-6- پسوندهای تصریفی زبان فارسی که به پایه های غیرفعلی می پیوندند 146-145

4-6-1- /-ân , -hâ/ پسوندهای تصریفی جمع ساز……………………………………… 146

4-6-2-/-tar/  پسوند تصریفی صفت تفضیلی…………………………………………………. 146

4-6-3-/-om/ پسوند تصریفی اعداد ………………………………………………………………. 146

4-7- ستاکهای حال بدون صورت تصریفی…………………………………………………….. 148-146

4-8- جدول وندهای تصریفی ستاکهای سادة فعلی………………………………………………… 148

4-9- تلفیق انواع وندافزایی تصریفی و ستاکهای سادة فعلی………………………… 149-148

4-10- ویژگیها و تغییرات حاصل از وندافزایی تصریفی………………………………………….. 149

4-10-1- ویژگیهای آوایی وندافزایی تصریفی………………………………………………….. 150

4-10-1-1-تکواژ گونگی…………………………………………………………………………….. 150

4-10-1-2-توزیع تکمیلی………………………………………………………………………….. 150

4-10-1-3-همگونی…………………………………………………………………………………… 151

4-10-1-4-درج همخوان…………………………………………………………………………… 151

4-10-1-5- حذف………………………………………………………………………………………. 152

4-10-1-5-1-حذف آخرین همخوان پسوند مطابقت……………………… 152………..

4-10-1-5-2-حذف بخشی از ستاک فعلی……………………………………… 152………..

4-10-1-5-3-حذف همخوان میانجی………………………………………………. 152………..

4-10-1-5-4-حذف واکة و همخوان ستاک…………………………………….. 153………..

4-10-1-6- تغییر همخوان………………………………………………………………………. 153………..

4-10-1-6-1- تغییر همخوان پسوند تصریفی مطابقت………………….. 153

4-10-1-6-2- تغییر همخوان ستاک………………………………………………. 153

4-10-1-7- تغییر جایگاه تکیة ستاک……………………………………………………… 153

4-10-2-ویژگیهای معنایی وندافزایی تصریفی……………………………………………….. 154

4-10-2-1- معنی قاعده مند و پیش بینی پذیر………………………………………. 154

4-10-2-2-نشانداری معنایی…………………………………………………………….. 155-154

4-10-3-ویژگیهای ساختواژی وندافزایی تصریفی……………………………………………. 155

4-10-3-1- زایایی……………………………………………………………………………………… 155

4-10-3-2-نبودن خلاء اتفاقی…………………………………………………………………… 156

4-10-3-3-قاعده مندی…………………………………………………………………………….. 157

4-10-3-4-عدم قابلیت جایگزینی……………………………………………………………. 157

4-10-3-5-وند آرایی……………………………………………………………………….. 158-157

4-10-3-6- وندافزایی چندگانه…………………………………………………………………. 158

4-10-3-7- همنشینی و جانشینی وندها……………………………………… 159-158

4-10-3-8- افزایش تعداد مدخلهای واژگانی…………………………………………… 159

4-10-4- ویژگیهای نحوی وندافزایی تصریفی……………………………………………….. 160

4-10-4-1-وند به عنوان هستة نحوی و تراوش ویژگی آن …………. 162-160

4-10-4-2-ساخت موضوعی……………………………………………………………. 165-162

4-10-4-3- هستة گروه فعلی………………………………………………………….. 166-165

4-10-4-4-عنصر تصریفی INFL…………………………………………………. 168-166

4-10-4-4-1-اتصال وندهای زمان و مطابقت…………………………………… 168

4-10-4-4-2-اتصال پیشوند منفی ساز…………………………………… 170-169

4-10-4-5- وندهای تصریفی وجه ساز، نمود ساز و سببی ساز…………….. 170

4-10-4-6- جایگاه افعال کمکی171

4-11- محدودیتهای وندافزایی تصریفی171

4-11-1- محدودیتهای آوایی171

4

4-13-1-1- تبدیل ستاک حال به اسم176

4-13-1-2-تبدیل ستاک گذشته به اسم176

4-13-2- تبدیل اسم به ریشة فعلی176

4-13-3-تبدیل فعل تصریف شده به پایة غیرفعلی177………..

4-13-3-1- تبدل فعل مضارع به اسم177

4-13-3-2- تبدیل فعل ماضی به اسم178

4-13-3-3- تبدیل فعل امر به مقولة غیر فعلی178………..

4-13-3-4-تبدیل فعل نهی به مقولة غیر فعلی…………………………………………. 178

4-13-4-تبدیل صفت به اسم…………………………………………………………………… 179-178

4-14- اهمیت وندافزایی غیر آشکار اشتقاقی……………………………………………….. 180-179

4-15- پیشوندهای اشتقاقی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند……….. 180

4-15-1- پیشوند اشتقاقی نفی /na-, nâ-/………………………………………… 181-180

4-15-2- پیشوندهای فعلی………………………………………………………………………. 183-181

- تفاوت فعلهای مرکب و پیشوندی……………………………………………………. 183

تفاوت قیدها و پیشوندهای فعلی…………………………………………………….. 183

4-15-2-1- باز – /bâz-/…………………………………………………………………………….. 184

4-15-2-2- سر – /sar-/……………………………………………………………………………… 184

4-15-2-3- پیش – /piš-/………………………………………………………………………….. 184………..

4-15-2-4- بر – /bar185

4-15-2-5- در – /dar185

4-15-2-6- وا- /vâ185

4-15-2-7- پس – /pas185

4-27-1-3- محدودیتهای ساختواژی225

4-27-1-3-1-ممانعت226

4-27-1-3-2-عدم تناسب گونه ای وند و ستاک فعلی226

4-27-1-3-3-تعداد وندهای اشتقاقی227-226

4-27-1-3-4-زایا نبودن وند227

4-27-1-4–محدودیتهای نحوی227

4-27-1-4-1-واژه بست227

4-27-1-4-2-پسوند تصریفی مطابقت228

4-27-2- محدودیتهای غیر دستوری228

4-27-2-1- محدودیتهای زیباشناختی228

فصل پنجم: یافته ها و پیامدها

5-1- پیش گفتار230

5-2- یافته های پژوهش230

5-2-1- زبان فارسی معیار از چه وندها و ستاکهای سادة فعلی در وند افزایی استفاده می کند؟    232-230

5-2-2-ویژگیهای انواع مختلف وندافزایی چیست232

5-2-3- تغییرات حاصل از انواع وندافزایی چیست232

5-2-4-وندافزایی تابع چه محدودیتهایی است232

5-2-5-چه تفاوتهایی در نتیجة وندافزایی در گونه های مختلف زبان فارسی معیار دیده می شود؟ 234-233

5-3- پیامدهای نظری و کاربردی پژوهش234

5-3-1-وندهای تصریفی235

5-3-2- وندهای اشتقاقی236-235

5-3-3- ستاکها237-236

5-3-4- فرایندها238-237

5-4- پیشنهادهایی برای پژوهشهای بیشتر238

- واژه نامه

واژه نامة فارسی – انگلیسی248-240

واژه نامه? انگلیسی – فارسی257-249

- کتابنامه

- کتابنامة فارسی263-259

- کتابنامة انگلیسی265-264

چکیدة انگلیسی267-265

- پیوست

پیوست 1: افعال سادة پربسامد

پیوست 2: ریشه های فعلی با دو ستاک گذشته

پیوست 3: صورتهای سببی

پیوست 4: ستاکهای گونة گفتاری

پیوست 5: اسامی خاص مشتق

فهرست جدولها

عنوان                                                                                                       صفحه

4-1: صرف فعل کمکی “بود” در وجه اخباری و التزامی137

4-2: عنصر تصریفی مطابقت در زبان فارسی نوشتاری معیار144

4-3: عنصر تصریفی مطابقت در زبان فارسی گفتاری معیار145

4-4: وندهای تصریفی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند.. 148

4-5: تلفیق انواع وند افزایی تصریفی و ستاکهای سادة فعلی در زبان فارسی معیار 149

4-6: نشانداری معنایی در وندافزایی تصریفی155

4-7: بسامد پیشوندهای فعلی189

4-8: بسامد پسوندهای اشتقاقی ستاک حال199

4-9: بسامد پسوندهای اشتقاقی ستاک گذشته200

4-10: تعداد وندهای اشتقاقی ستاکهای سادة فعلی……………………………………………….. 201

4-11: تعداد مشتقات وندهای اشتقاقی فعلی………………………………………………………….. 201

4-12: تلفیق انواع وندافزایی اشتقاقی و ستاکهای سادة فعلی در زبان فارسی معیار 202

5-1: درصد کاربرد وندافزایی اشتقاقی و تصریفی در گونه های زبان فارسی معیار.. 234

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                       صفحه

1-1: طرح کلی نظریة حاکمیت و مرجع گزینی9

1-2: الگوی سازه ای گروهها11

1-3: جملة دارای فعل کمکی14

1-4: جملة بدون فعل کمکی14

1-5:  جایگاه عناصر تصریفی فعل16

1-6: جایگاه متمم ساز (117

1-7: جایگاه متمم ساز (218

1-8: نمودار جملة سادة انگلیسی طبق نظریة حاکمیت و مرجع گزینی19

2-1: سطوح زبانی25

2-2: تراوش ویژگی وند در زبان انگلیسی30

3-1: انواع واژه در زبان فارسی53

3-2: انواع تکواژ در زبان فارسی56

3-3: انواع فعل در زبان فارسی64

3-4: ریشة فعلی و عنصر تصریفی زمان67

4-1: وندافزایی در زبان فارسی معیار127

4-2: تراوش در زبان انگلیسی161

4-3: تراوش در زبان فارسی162

4-4: ساخت موضوعی واژه164

4-5: گروه فعلی165

4-6: ساختار درونی جملة سادة متعدی در زبان انگلیسی طبق آراء پولاک………….. 167

فهرست نمودارها

صفحه

4-7: اتصال پسوندهای زمان و مطابقت169

4-8: اتصال وندهای مطابقت، زمان و منفی ساز170

4-9: تراوش ویژگی پسوند اشتقاقی220

4-10:تراوش ویژگی پیشوند اشتقاقی220

4-11:تراوش ویژگی وند در پسوند افزایی چندگانة اشتقاقی 221

4-12: تراوش ویژگی وند در واژة حامل پیشوند و پسوند اشتقاقی221

4-13: جایگاه وند و خواهر آن 222

کتابنامة فارسی:

- ابوالقاسمی ، محسن (1377) دستور تاریخی مختصر زبان فارسی، تهران: انتشارات سمت.

- احمدی گیوی، حسن (1380) دستور تاریخی فعل، دو جلدی، تهران: قطره

- اسحاقی، حمید (1375) وندهای تصریفی در زبان فارسی ، پایان نامة کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر میرعمادی، دانشکدة زبانهای خارجی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز

- افراشی ، آزیتا (1381) اندیشه هایی در معنی شناسی (یازده مقاله) ، تهران: انتشارات فرهنگ کاوش

- انوری ، حسن و گیوی، حسن (1363) دستور زبان فارسی، تهران: انتشارات فاطمی

- باطنی، محمدرضا (1378) توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر

- بصاری،طلعت (1354) دستور زبان فارسی،تهران:طهوری

- پیرشفیعی، سرور (1361) فرایندهای واژه سازی در زبان فارسی، پایان نامه کارشناسی

دانلود فایل