چکیده

اصطلاح «واقع‌گرایی» در فلسفه عام و فلسفه حقوق دارای معانی گوناگون و گاه متعارض است، ‌چندانکه خواننده از معانی متعدد آن به شگفتی می‌آید. برای مثال، مکاتب حقوق طبیعی با تأکید بر حقوق از پیش موجود که با ابزار عقل کشف می‌شود، در زمره مکاتب واقع‌گرا می‌آید و از سوی دیگر، با اعتقاد به آرمان عدالت که راهنمایی حقوق را در دست دارد، مکتبی
ایده‌آلیستی به شمار می‌رود. معنی واقع‌گرایی در مکتب «واقع‌گرایی آمریکایی» نیز تنها با معنی آن در زبان روزمره قرابت دارد و این مکتب را به اعتبار این که قواعد حقوقی از پیش موجود را نفی می‌کند، می‌توان در گروه مکاتب نامگرا آورد. از سویی، باید دانست که مکاتب فکری فلسفه حقوق، در واقع، امتداد مکاتب فلسفی است و به همین دلیل، تشتت و پراکندگی معانی «واقع‌گرایی» از فلسفه عام به فلسفه حقوق نیز کشیده شده است.

در این رساله هدف اعمال اصطلاح فلسفی واقع‌گرایی در زمینه فلسفه حقوق بوده است و تلاش شده تا معانی گوناگون آن تشریح و ابهامی که از این رهگذر پدید می‌آید، زدوده شود.
به همین دلیل است که این رساله به صورت مباحثی شگفت‌انگیز و و در عین حال جالب،
جلوه می‌کند.

رساله حاضر به چهار فصل تقسیم گردیده که از آن میان سه بخش به معانی عمده و مشخص واقع‌گرایی در فلسفه حقوق اختصاص یافته است. فصل نخست و آغازین نیز به مباحث عمده فلسفه عام و فلسفه حقوق همچون هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی می‌پردازد که دانستن آن برای درک مباحث پیچیده‌تر فصول اصلی لازم است.

فصل دوم به مسأله «کلیات» و اختلافات واقع‌گرایان و نامگرایان در دوران قرون وسطی و تأثیر آن بر فلسفه حقوق می‌پردازد. از دیدگاه واقع‌گرایان، کلیات دارای واقعیت عینی و مابازا خارجی در عالم واقع است، در حالی که نامگرایان آن را جز نامهای ساخته ذهن که فاقد هرگونه مابازا در عالم واقع است، ‌نمی‌دانند. نتیجه این اختلاف به طور عمده در مباحث راجع به حقوق طبیعی و اثبات‌گرایی حقوقی پدیدار می‌شود. به همین ترتیب، این بحث در مسایل مربوط به حقوق بشر نیز اهمیت فراوان دارد، چندانکه واقع‌گرایی در تأیید آرمان حقوق بشر نقش اساسی ایفا می‌کند.

در فصل سوم، دیدگاههای واقع‌گرایان و ضد واقع‌گرایان مورد بحث قرار گرفته است. فصل چهارم و آخر نیز به واقع‌گرایی در برابر «ایده‌آلیزم» می‌پردازد. باید دانست که ایده‌آلیزم گاه در معنای «تصورگرایی» و گاهی دیگر در معنای «آرمان‌گرایی» به کار می‌رود. نامگرایی و
ضد واقع‌گرایی در فصلهای دوم و سوم، در حقیقت نوعی ایده‌آلیزم در معنای نخست است. در فصل پایانی نیز ایده‌آلیزم در معنای دوم مد نظر قرار گرفته است.

از ویژگیهای این رساله پرداختن به دیدگاههای نمایندگان هر یک از مکاتب فلسفی است. همچنین سعی شده تا با وفاداری به عنوان رساله، همه‌جا «واقع‌گرایی» هسته اصلی بحث باشد و چنانکه می‌بینیم این واژه در عناوین تمام فصلها تکرار گردیده است.

فهرست مطالب

چکیده. 1

دیباچه. 3

مقدمه. 5

فصل نخست) حقوق و واقعیت… 10

بخش نخست) حقوق و هستی‌شناسی.. 10

گفتار نخست) هستی‌شناسی.. 11

گفتار دوم) هستی‌شناسی حقوقی.. 12

بخش دوم) حقوق و معرفت‌شناسی.. 14

گفتار نخست) معرفت‌شناسی.. 14

گفتار دوم) معرفت‌شناسی حقوقی.. 20

بخش سوم)‌حقوق و واقع‌گرایی.. 27

گفتار نخست) واقع‌گرایی.. 28

گفتار دوم) واقع‌گرایی حقوقی.. 34

فصل دوم) از واقع‌گرایی تا نامگرایی.. 38

بخش نخست) واقع‌گرایان و نامگرایان.. 39

گفتار نخست‌) دیدگاهها و ثمره نزاع. 40

مبحث نخست) دیدگاههای دو گروه. 40

مبحث دوم) ثمره نزاع. 42

گفتار دوم) فلاسفه واقع‌گرا و نامگرا 46

مبحث نخست) سقراط، افلاطون و ارسطو. 47

مبحث دوم) جان دانز اسکاتوس و ویلیام اوکامی.. 51

مبحث سوم) توماس هابز و دیوید هیوم. 53

مبحث  ششم) هانس وایهینگر. 59

بخش دوم) مفهوم‌گرایی و نقد دیدگاهها 61

گفتار نخست) مفاهیم حقوقی: بازگشت به بحث واقع‌گرایی و نامگرایی.. 62

مبحث نخست) نقد واقع‌گرایان.. 65

مبحث دوم) نقد نامگرایان.. 69

گفتار دوم) فواید و محدودیتهای مفاهیم حقوقی.. 72

مبحث نخست) فواید مفاهیم حقوقی.. 72

مبحث دوم) محدودیتهای مفاهیم حقوقی.. 73

مبحث نخست) دیدگاههای مکتب مفهوم‌گرا 75

مبحث دوم) تلاشهای هوفلد. 75

مبحث سوم) جایگاه فعلی و نقد مکتب مفهوم‌گرا 77

بخش سوم)  حقوق آمریکا، اسکاندیناوی و ایران.. 78

گفتار نخست) حقوق آمریکا 78

مبحث نخست) فلسفه حقوق.. 79

مبحث دوم) رویه قضایی.. 87

گفتار دوم) حقوق کشورهای اسکاندیناوی.. 90

مبحث نخست) واقعیت و مفاهیم حقوق.. 92

مبحث دوم) ارزش‌شناسی مکتب واقع‌گرایی اسکاندیناوی.. 97

گفتار سوم) حقوق ایران.. 103

مبحث نخست) واقع‌گرایی.. 103

مبحث دوم) نامگرایی.. 108

فصل سوم) از واقع‌گرایی  تا  ضد  واقع‌گرایی.. 110

بخش نخست) واقع‌گرایان و ضد  واقع‌گرایان.. 112

گفتار نخست) دیدگاههای دو گروه. 112

مبحث نخست) در فلسفه علوم. 114

مبحث دوم) در فلسفه اخلاق.. 119

مبحث سوم) در فلسفه حقوق.. 121

گفتار دوم) ثمره  نزاع و نقد دیدگاهها 125

گفتار سوم) فلاسفه واقع‌گرا 129

مبحث نخست) مایکل مور. 129

مبحث  سوم) رونالد دورکین: 137

بخش دوم) ‌واقع‌گرایی و ضد واقع‌گرایی:  فلسفه کانت… 139

گفتار نخست) دیدگاههای کانت… 140

گفتار دوم) ثمره دیدگاه کانت… 143

گفتار سوم)‌ کانت و انقلاب در معرفت‌شناسی.. 144

گفتار چهارم) موافقان و مخالفان دیدگاههای کانت… 146

بخش سوم) اصول فقه اسلام. 147

گفتار نخست) حسن و قبح ذاتی.. 148

گفتار دوم) تخطئه و تصویب… 150

بخش چهارم) واقع‌گرایی، ضد واقع‌گرایی و نامگرایی.. 152

گفتار نخست) واقع‌گرایی.. 152

گفتار دوم) نامگرایی.. 154

گفتار سوم) ضد واقع‌گرایی.. 154

فصل چهارم )  از واقع‌گرایی تا آرمان‌گرایی.. 156

بخش نخست )‌ سابقه تقسیم‌بندی و معانی ایده‌آلیزم حقوقی.. 157

گفتار نخست ) سابقه تقسیم‌بندی.. 158

گفتار دوم ) معانی ایده‌آلیزم حقوقی.. 161

بخش دوم ) ریشه‌های فلسفی بحث… 164

گفتار نخست ) در فلسفه عمومی.. 164

گفتار دوم ) در فلسفه حقوق.. 167

بخش سوم ) مکاتب واقع‌گرا و ارزشگرا 169

گفتار نخست) مکاتب واقعگرا 170

گفتار دوم) مکاتب ارزشگرا 176

- حقوق طبیعی نومدرسی.. 179

- فلسفه حقوقی لئون دوگی.. 180

- مکاتب دیگر. 180

نتیجه‌گیری: 181

منابع: 201

منابع فارسی

1-   امامی، دکتر سید حسن، حقوق مدنی، ‌جلد چهارم، ناشر: کتابفروشی اسلامیه، چاپ پنجم، 1368?

2-   جعفری لنگرودی، دکتر محمد جعفر،‌ ترمینولوژی حقوق، ناشر: کتابخانه گنج دانش، چاپ چهارم، زمستان 1368?

3-   شمس، دکتر عبدالله، آیین دادرسی مدنی، جلد دوم، نشر میزان، چاپ نخست، پاییز 1381?

4-   صانعی، دکتر پرویز، حقوق و اجتماع، ‌انتشارات طرح نو، چاپ نخست،‌1381?

5-  فروغی، دکتر محمدعلی، سیر حکمت در اروپا، به تصحیح امیر جلال الدین اعلم، نشر البرز، چاپ چهارم، سال 1383?

6-    فیض، دکتر علیرضا، مبانی فقه واصول،……………………………….

7-  کاتوزیان، دکتر ناصر، فلسفه حقوق، جلد نخست (تعریف و ماهیت حقوق)، شرکت سهامی انتشار، چاپ نخست 1380?

منابع انگلیسی

کتابها:

1 – Allen, Carleton Kemp, Law in Making, 7th edition, Oxford, Clarendon Press, 1964.

2 -  Bix, Brian H., Jurisprudence: Theory and Context, London, Sweet & Maxwell, 1996.

3 – Bodenheimer Edgar, Jurisprudence; The Philosophy and Method of the Law, revised edition, Harvard University Press, second printing, 1976, printed in the United State of America,

4 – Buffelan Lanore, Yvaine , Droit Civil, dixieme edition Armand-Colin ,(1997).

5 – Bunnin, Nicholas and  Yu , Jiyuan, The Blackwell Dictionary of Western Philosophy, Blackwell Publishing, 2004,”Is/ought gap”

6 – Cairns, Huntington, Legal Philosophy from Plato to Hegel, The Johns Hopkins Press, Baltimore, 1949.

7 – Chisholm, Roderick M., Theory of Knowledge, Prentice-Hall, INC.Englewood Cliffs, N. J., 1966.

مقاله‌ها:

1 – Bix, Brian H., “Natural Law: The Modern Tradition “in Oxford Handbook of Jurisprudence & Philosophy of Law, Oxford University Press, 2002.

2 – Bjarup, Jes , Legal Realism at The Turn of The Century, unpublished.

3 – Bjarup, Jes , Scepticism and Scandinavian Legal Realism,in ‘Properties of Law; Essays in Honor of Jim Harris, edit. Timothy Endicott, Joshua Getzler and Edwin Peel ‘Oxford University Press, 2006

4 – Cowan, Thomas A., Jurisprudence, in the Encyclopedia of Social Sciences, Vol. ?,

5 – Craig,  Edward, Ontology , In Routledge Encyclopedia of Philosophy, vol

دانلود فایل